Con tuổi teen không muốn nói chuyện với bố mẹ, tại sao và nên làm gì?

Nếu bạn có hai đứa con, một còn đang ở tuổi ấu thơ và một vừa bước vào giai đoạn dậy thì, bạn có thể cảm nhận sâu sắc những mất mát, những lo lắng của người làm cha mẹ. Con gái lớn của tôi cũng chỉ vừa mới đây thôi, y hệt như em gái nó lúc này, đã làm phiền bố mẹ với những câu chuyện gần như bất tận của nó. Nhưng từ khi lên cấp 2, đã rất lâu rồi chúng tôi không được nghe những lời tâm sự hay câu chuyện của nó nữa, và những câu trả lời miễn cưỡng của nó với chúng tôi cũng hiếm khi quá 10 từ.

Có chuyện gì đã xảy ra với con tôi? Nó lo lắng? Nó bị bắt nạt? Nó rối loạn cảm xúc? Hay đó là dấu hiệu sớm của trầm cảm?

Lỗi ở đâu? Ở chúng tôi? Ở nó? Hay vì cái gì đó không biết nữa

1. Con tuổi teen nói chuyện với cả thế giới, trừ bố mẹ

Tôi ngồi vào bàn ăn tối sau một ngày dời khỏi nhà từ 6h00 sáng và về đến nhà luc 19h15 tối. Công việc căng thẳng, giao thông hỗn loạn khiến tôi hoàn toàn kiệt sức. Nhưng là một ông bố luôn coi gia đình là số 1 và hai con gái của tôi là số 1 trong cái số 1 đó, tôi cố gắng, như những ngày mệt mỏi bình thường khác để lắng nghe, gật đầu và mỉm cười bất kỳ khi nào có thể với cô con gái đang học lớp 3 của mình. Lúc nào cũng thế, cô bé hồ hởi và lưu loát kể cho bố nghe tất cả những gì nó đã trải qua trong một ngày, mà đôi khi chẳng khác gì ngày hôm qua.

Sau khi cô con gái út đã kể xong, tôi quay sang cô chị, một học sinh lớp 6:

“Hôm nay ở trường có chuyện gì không con gái?”

"Không có gì."

“Con có học được điều gì mới không?”

 “Đó là trường học mà bố.”

“Kể cho bố nghe vài đêìu mới đó đi?”

"Tôi không biết kể thế nào. Đó là một ngày đi học mà."

Vợ tôi kìm cái thở dài, nhìn tôi đầy thông cảm

Nếu bạn có hai đứa con, một còn đang ở tuổi ấu thơ và một vừa bước vào giai đoạn dậy thì, bạn có thể cảm nhận sâu sắc những mất mát, những lo lắng của người làm cha mẹ. Con gái lớn của tôi cũng chỉ vừa mới đây thôi, y hệt như em gái nó lúc này, đã làm phiền bố mẹ với những câu chuyện gần như bất tận của nó. Nhưng từ khi lên cấp 2, đã rất lâu rồi chúng tôi không được nghe những lời tâm sự hay câu chuyện của nó nữa, và những câu trả lời miễn cưỡng của nó với chúng tôi cũng hiếm khi quá 10 từ.

Có chuyện gì đã xảy ra với con tôi? Nó lo lắng? Nó bị bắt nạt? Nó rối loạn cảm xúc? Hay đó là dấu hiệu sớm của trầm cảm?

Lỗi ở đâu? Ở chúng tôi? Ở nó? Hay vì cái gì đó không biết nữa

Nếu bạn có con tuổi teen, rất có thể bạn thấy mình, con mình hay gia đình mình thấp thoáng trong câu chuyện trên. Đó là tình trạng trẻ tuổi teen có thể nói chuyện với cả thế giới trừ cha mẹ của nó. Tại sao vậy? Và nên làm gì? Lên google tìm kiếm, hơn 4 triệu kết quả được thấy trong 1 giây có thể phản ánh mức độ phổ biến của vấn đề.

Trong hầu hết những bài viết nằm top tìm kiếm về việc thanh thiếu niên ít giao tiếp với bố mẹ đều thấp thoáng chỉ ra rằng, đó có thể là lỗi trong quá trình giao tiếp. Lỗi có thể đến từ bố mẹ, đến từ đứa trẻ và đến từ lối sống hiện đại với các thiết bị kỹ thuật số như điện thoại, tivi, các nền tảng mạng xã hội như facebook, tiktok, youtube…đã khiến khoảng cách bó mẹ và con ngày càng lớn.

Một lần nữa tôi tự hỏi, Tại sao việc giao tiếp với thanh thiếu niên lại khó đến vậy?

Rất may, hiểu được những thay đổi căn bản trong não bộ và cảm xúc của thanh thiếu niên có thể giúp chúng ta suy nghĩ lại về cách kết nối tốt nhất với những thanh thiếu niên mà chúng ta yêu thương.

2. Tại sao teen ít nói chuyện với bố mẹ

2.1 Vì chức năng ngôn ngữ của não đang tái cấu trúc

Những tiến bộ về nghien cứu bộ não cho chúng ta những hiểu biết rõ ràng hơn về những gì đang diễn ra trong quá trình phát triển của thiếu niên. Tuổi thiếu niên là thời điểm diễn ra sự thay đổi mạnh mẽ nhất của phần não trước trán và vùng thái dương, nơi chứa đựng, điều hành các chức năng liên quan đến ngôn ngữ. Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng ở thời thơ ấu, phần não vùng thái dương nơi liên quan đến học ngôn ngữ phát triển sớm và bắt đầu suy giảm dần dần ở tuổi 12 và thường ổn đinh và hoàn thiện ở tuổi 16. Điều đó có nghĩa là việc học ngôn ngữ theo nghĩa đen để tăng vốn từ vựng phát triển nhanh ở thời thơ ấu, đến 12 tuổi nó chậm lại để nhường chỗ cho việc phát triển sang trung tâm nhận thức ở thùy trán nơi đảm nhiệm những chức năng cao hơn về ngôn ngữ. Nói cách khác, gần như trùng với thời điểm dậy thì, khả năng ngôn ngữ của con bạn thay đổi đáng kể.

Thùy trán, nơi đảm nhận xử lý nhận thức nâng cao đang trong quá trình phát triển cho phép thanh thiếu niên hiểu nghĩa của từ không chỉ theo nghĩa đen mà còn theo nghĩa bóng (cái chưa có ở những đứa trẻ lên 10). Thanh thiếu niên cũng phát triển khả năng sử dụng các kỹ năng ngôn ngữ phức tạp như thuyết phục và đàm phán. Khả năng kể lại những câu chuyện hấp dẫn và hiểu những hướng dẫn phức tạp của họ cũng tăng lên. Nhưng tất cả dều la đang phát triển va chưa hoàn thiện.

Thông tin từ cuộc sống, từ trường học giúp thanh thiếu niên tiếp cận với ngôn ngữ tiên tiến. Tuy nhiên, nếu không có “phần cứng” thần kinh trưởng thành để nắm bắt và sử dụng các khái niệm trừu tượng - bao gồm ẩn dụ, biểu tượng, mỉa mai hay hài hước.. thì thanh thiếu niên sẽ không thể giao tiếp bằng những thuật ngữ vượt ra ngoài thực tế thông thường đó.

Là cha mẹ, chúng ta nên lường trước một số trục trặc trong giao tiếp khi não trải qua quá trình tu sửa cần thiết này. Điểm mấu chốt: vì bộ não của con bạn đang trong quá trình xây dựng nên việc giao tiếp đôi khi sẽ là một thách thức.

Việc tái cấu trúc thần kinh mạnh mẽ có thể khiến thanh thiếu niên cảm thấy bối rối. Thanh thiếu niên có những suy nghĩ và cảm xúc hoàn toàn mới (và đôi khi gây bối rối). Thanh thiếu niên chưa có vốn từ vựng để diễn đạt những cảm xúc mới này và những ý tưởng đi kèm với chúng. Thanh thiếu niên có thể cảm thấy họ là những người duy nhất từng suy nghĩ hoặc cảm nhận theo một cách cụ thể, rằng có điều gì đó không ổn xảy ra với họ hoặc không ai có thể hiểu được ngay cả khi họ cố gắng diễn đạt những hỗn loạn và căng thẳng bên trong. Với tư cách là cha mẹ, chúng ta có trách nhiệm làm gương cho cuộc thảo luận lành mạnh về cảm xúc và suy nghĩ. Chúng ta cũng có trách nhiệm phải kiên nhẫn, đồng cảm và kiên trì một cách ân cần ngay cả khi khó giao tiếp.

Trong khi đứa trẻ trước tuổi dậy thì có tư duy cụ thể của bạn có thể háo hức trao đổi với bạn về mọi khía cạnh trong ngày hoặc tìm kiếm câu trả lời cho mọi vấn đề của bạn, thì bạn có thể sẽ thấy rằng những thanh thiếu niên đang học cách sử dụng ngôn ngữ mới và các kỹ năng lý luận sẽ hướng nội. và muốn tự mình giải quyết mọi việc.

Cũng bới những trục trặc tự nhiên với ngôn ngữ như vậy nên thanh thiếu niên cảm thấy dễ dàng hơn khi giao tiếp với bạn bè cùng trang lứa, là những đứa trẻ cũng đng gặp những vấn đề như họ, họ hiểu nhau, hiểu thứ ngôn ngữ của nhau, hiểu cả những điều mà chúng không diễn đtj được chính xác bằng những ngôn ngữ phổ thông, chính xác. Vì ẽ đó cha mẹ cũng cần phải thấy bình thường khi chúng như con hến với mình nhưng lại như con tép con tôm với bạn

2.2 Các yếu tố tâm lý ảnh hưởng đến việc trẻ ít giao tiếp với bố mẹ

Ngoài sự tái cấu trúc thần kinh xảy ra ở tuổi thiếu niên, những thay đổi về tâm lý, quan hệ và xã hội xảy ra trong và xung quanh chúng khiến thanh thiếu niên giao tiếp với cha mẹ theo những cách khác nhau.

Mong muốn thể hiện sự độc lập:

Tuổi thiếu niên là thời kỳ một cá nhân đi tìm danh tính của mình một cách mạnh mẽ nhất, và biểu hiện đầu tiên là khao khát thể hiện sự độc lập. Và vì thế, điều đầu tiên trẻ làm là thể hiện sự độc lập với người mà trẻ cảm thấy bị phụ thuộc nhiều nhất- cha mẹ. Điều đó có nghĩa là con muốn “Gọi tôi là Hải Châu chứ hông phải là con gái mẹ Hải Chi”. Đó là giai đoạn cần thiết để trở nên trưởng thành với bất kỳ ai. Thanh thiếu niên có thể không còn muốn giải quyết mọi việc thông qua cha mẹ và với cha mẹ nữa. Trong khi đó với vốn từ vựng còn hạn chế chúng luôn cảm giác thiếu từ phù hợp để bày tỏ cảm xúc của mình. Bạn có bao giờ nhận thấy có bao nhiêu điều khác nhau mà một thanh thiếu niên chỉ mô tả bằng một từ duy nhất là “nhàm chán” hoặc “ngu ngốc” không? Đôi khi bạn còn nghe thấy chúng sử dụng một từ thường xuyên, liên tục mà nghĩa của chúng chẳng ăn nhập gì với cái cảm xúc mà chúng đang trải qua ví như từ “chill”, “ngầu”… Và khi cha mẹ bày tỏ ý kiến hoặc nhắc nhở, chúng lập tức thu mình lại và càng ít bày tỏ hơn.

Không có cảm giác an toàn

Cũng nên nhớ rằng thanh thiếu niên thường cảm thấy không an toàn khi chia sẻ những suy nghĩ hoặc vấn đề đáng xấu hổ, chứ chưa nói đến sai lầm, với cha mẹ mà các em tin rằng sẽ không thể giải quyết được. Bạn sẽ phản ứng thế nào khi một thiếu niên thú nhận chúng “say nắng” một cô bạn lớp trên và không biết nên làm gì tiếp theo. Hoặc bạn sẽ nói gì khi con thú nhận  “. Hôm nay em đã gian lận trong bài kiểm tra. Thật cool ngầu vì tôi đã không bị phát hiện”? Trong hầu hết các trườn hợp đó sẽ là cái mồi để cha mẹ đưa ra những lời chỉ trích hoặc những bài học nặng nề. Và vì thế đó sẽ là lần cuối cùng trẻ tâm sự cùng bạn. Là cha mẹ của thanh thiếu niên, đièu quan trọng là  “Hãy luôn sẵn sàng mà không tò mò. . . . Thái độ của cha mẹ phải là ‘Hãy cho tôi biết suy nghĩ của bạn; Tôi có thể xử lý chúng’, bất kể những suy nghĩ đó có thể là gì.”

Việc con bạn tiếp thu nhiều hơn và nói ít hơn là điều bình thường.

Điều đó sẽ xảy ra và là một phần quan trọng trong quá trình phát triển của con bạn. Xin đừng đổ lỗi cho con, cho mình hay cho công nghệ để rồi đưa ra những phán xét hay những hành động vội vàng, gay gắt. Hãy bình tĩnh nhìn nhận, kiên nhẫn và yêu thương để cùng con bạn học tập và vượt qua giai đoạn quan trọng của cuộc đời này

3. Để thúc đẩy giao tiếp lành mạnh với con bạn, hãy ghi nhớ những điều sau:

Đồng cảm

Việc sử dụng vốn từ vựng còn ít ỏi để thể hiện những suy nghĩ và cảm xúc phức tạp và thường xuyên giao thoa với nhau ở lứa tuổi dạy thì luôn là điều rất khó khăn với trẻ tuổi teen. Chính vì thế nếu cha mẹ tỏ ra khó hiểu, không hiểu hay thậm chí bắt bẻ, chỉnh sửa quá mức ngôn ngữ của trẻ sẽ khiến trẻ cảm thấy mình không được hiểu, xấu hổ, bối rối. Khi điều đó xảy ra, trẻ sẽ có suy nghĩ: dù sao thì bố mẹ cũng sẽ không hiểu đâu, nói ra cũng vô ích nên các lần sau việc trẻ tâm sự hay giao tiếp với cha mẹ sx khó để xảy ra.

Tương tác ngắn

Thanh thiếu niên phản ứng tốt nhất với những tương tác ngắn hơn, thường xuyên hơn. Điều này đặc biệt đúng nếu bạn cần nói chuyện với con mình về điều gì đó quan trọng. Đừng nghĩ theo cách tiếp cận “một lần và mãi mãi” đối với các cuộc trò chuyện về các vấn đề tiềm ẩn như sử dụng chất gây nghiện và thử nghiệm tình dục.. Điều tương tự cũng xảy ra với các chủ đề tích cực như niềm tin, sự tin tưởng và xây dựng các mối quan hệ lành mạnh.

Bộ não thanh thiếu niên học bằng ví dụ.

Nếu bạn muốn con bạn phát triển kỹ năng giao tiếp lành mạnh, hãy làm mẫu cho chúng. Nói với từ vựng mà bạn muốn con bạn sử dụng. Nếu bạn không muốn con mình buôn chuyện thì bạn cũng không nên làm vậy. Để trang bị cho thanh thiếu niên những thành công cuối cùng trong cuộc sống trưởng thành, hãy làm gương về cách chia sẻ suy nghĩ một cách tôn trọng và ân cần.

Hãy ngậm miệng lại và con bạn có thể mở miệng của mình.

Các bậc cha mẹ mong muốn giao tiếp với con cái thường đặt ra nhiều câu hỏi cho con. Đặt những câu hỏi hay có thể là một cách tuyệt vời để mở đầu cuộc đối thoại. Nhưng thường xuyên các câu hỏi của bố mẹ lại giống như một cuộc điều tra về sự riêng tư và ý thức của trẻ thì chỉ gợi nên sự phòng thủ nơi trẻ. Thay vì lấp đầy mọi khoảng trống bằng lời nói, hãy thử im lặng ngay bây giờ. Thay vì hỏi đi hỏi lại những câu hỏi giống nhau hãy im lặng. Có thể sự im lặng mang lại cảm giác nặng nề nnhưng nó cũng có thể là chìa khóa cho một cuộc trò chuyện. Không có gì đảm bảo rằng điều này sẽ hiệu quả với con bạn, nhưng đó là một kỹ thuật rất đáng để thử.

Hãy lắng nghe nhiều hơn bạn nói.

Điều này có liên quan chặt chẽ với mẹo trước. Việc cố tình quyết định lắng nghe, tập trung vào những gì con bạn đang nói mà không xen vào những ý tưởng và giải pháp của riêng bạn là điều có tác dụng mạnh mẽ. Gật đầu và thể hiện sự đồng cảm bằng cách nói “Hmm” hoặc “Ồ”. Việc coi trọng những gì con bạn nói sẽ làm mối quan hệ của bạn trở nên sâu sắc hơn. Nó cũng giúp phát triển khả năng suy nghĩ của thanh thiếu niên. Cố gắng hiểu con bạn đến từ đâu, ngay cả khi ý kiến của con bạn khác với ý kiến của bạn.

Hãy hỏi trước khi đưa ra lời khuyên hay tư vấn:

“Bạn có muốn nghe suy nghĩ của tôi không?” Nếu câu trả lời là “Có” hoặc “Được”, hãy ngắn gọn và nhất quán. Nếu là “Không”, hãy dừng lại một lúc. Khi bạn đưa ra lời khuyên, hãy đưa ra lời khuyên mà không cần yêu cầu hay tuyên bố. Rõ ràng là chúng ta không nói về việc tránh can thiệp vào các vấn đề đe dọa tính mạng; chúng tôi chỉ muốn nói rằng trong giao tiếp hàng ngày—chẳng hạn, khi con bạn muốn tâm sự về các vấn đề với giáo viên, bạn bè hoặc anh chị em—bạn có thể chọn chờ đợi, lắng nghe, đặt các câu hỏi tiếp theo và sau đó đưa ra lời đề nghị giúp đỡ. . Cha mẹ của thanh thiếu niên thường thấy rằng họ càng ít đưa ra lời khuyên tự nguyện thì con họ càng xin lời khuyên nhiều hơn. Bạn có cơ hội tốt hơn để tạo ra tác động nếu bạn bắt đầu bằng cách cho con bạn biết rằng chúng đã được lắng nghe.

Nếu bạn cần nói về điều gì đó nghiêm túc, hãy tìm một địa điểm và thời gian thích hợp.

Bối cảnh tạo ra sự khác biệt lớn trong một số loại giao tiếp nhất định. Nếu bạn chọn nói chuyện với con vì nó đi chơi đến 23h30 đêm mới về vào lúc 23h31 thì có lẽ không phải là một ý kiến ​​hay. Cũng không có cuộc nói chuyện nào về sự thuần khiết trong tình dục ở quán cafe. Việc ngắt lời con bạn đang nói giữa chừng để nói chuyện ngay tại đây, ngay bây giờ sẽ không dẫn đến cuộc giao tiếp tốt nhất. Hãy kiên nhẫn và sắp xếp thời gian để nói chuyện. Điều này sẽ có thêm lợi ích là cho bạn cơ hội suy nghĩ.  Cố gắng đừng đưa ra một chủ đề nặng nề mỗi khi bạn và con bạn ở một mình; anh ấy hoặc cô ấy có thể không muốn đi chơi với bạn trong tương lai. Cuối cùng, đừng có thói quen xấu là chỉ nói chuyện khi bạn có vấn đề cần giải quyết.

Mọi người đều trải qua những thăng trầm trong giao tiếp trong những năm thiếu niên. Con bạn có thể nói những lời bốc đồng, phi logic và gây kích động, nhưng hãy hít một hơi thật sâu; điều cần thiết là phải hiểu rõ bề mặt và tách biệt cảm xúc bộc phát khỏi niềm tin cốt lõi. Con bạn có thể sẽ nói những điều khiến bạn phát điên; bạn sẽ bị cám dỗ để bỏ qua những suy nghĩ và ý kiến của họ. Chống lại điều này bằng mọi giá. Việc giễu cợt, gạt bỏ hoặc không nhận ra những nỗ lực chùn bước của con bạn trong việc tham gia vào cuộc đối thoại với người lớn sẽ luôn khiến việc giao tiếp bị gián đoạn.

Hãy nhớ rằng bộ não của con bạn đang được xây dựng; các trung tâm thần kinh cho ngôn ngữ đang được tu sửa. Hiểu được điều này có thể mang lại cho bạn lòng trắc ẩn và giúp bạn nhận ra những cách tốt nhất để đối mặt và sửa chữa hành vi kém.

Một cách tuyệt vời khác để mở rộng cánh cửa giao tiếp với con bạn là yêu cầu con bạn dạy bạn điều gì đó hoặc đưa ra ý kiến. Đây là động lực tăng cường sự tự tin to lớn cho một thanh niên muốn khẳng định sự độc lập và năng lực. Cho dù bạn yêu cầu trợ giúp về công nghệ hay xin ý kiến về việc cần làm trong một tình huống cụ thể, việc mời trẻ tham gia vào cuộc sống của bạn là một cách tuyệt vời để giúp con bạn phát triển kỹ năng giao tiếp đồng thời thể hiện mạnh mẽ rằng bạn yêu thương, coi trọng và tôn trọng con của mình. Và con se đáp ứng những mong mỏi mà bạn dành cho chúng.