Bố mẹ đã đánh cắp tuổi thơ của con như thế nào?

“Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ…!”

Một vé trở về giấc mơ màu cổ tích

Bút mực, truyện tranh…những tiếng cười khúc khích.

Bàn có năm người và một bịch bỏng ngô” (R. Rojdesvensky- Thái Bá Tân dịch)

Câu thơ nói lên rằng, tuôi thơ là tuổi đẹp nhất, là khoảng thời gian mà ai cũng muón được quay về và ở lại đó mãi mãi. Nhưng có lẽ đó chỉ là tuổi thơ trong quá khứ của một người đã trưởng thành hay trong tưởng tưởng tượng của một đứa đang là con trẻ. Tuổi thơ bây giừo có như vậy không???Có lẽ ước mơ của Robert Rojdesvensky không bao giờ trở thành sự thực, nhưng nếu nó trở thành sự thực vào lúc này, tôi khẳng định, tôi sẽ TỪ CHỐI tấm vé đó. Tôi không thấy điều gì trong tuổi thơ của tôi, tuổi thơ được Robert Rojdesvensky mô tả ở ngoài đời thực lúc này. Với trẻ em hiện tại, tôi chỉ thấy 2 điều: Chúng đang bị KIỂM SOÁT gần như tuyệt đối và vì thế cũng chịu dựng sự CĂNG THẲNG đến vỡ vụn từng giờ

Một thế hệ bị kiểm soát đến mức không thể thở tự nhiên

Quyền tự quyết có thể là một yếu tố quan trọng nhất đối với quyền lợi và hạnh phúc  của con người. Tất cả chúng ta đều muốn cảm thấy rằng chúng ta chịu trách nhiệm về số phận của chính mình. Điều tương tự cũng xảy ra với những đứa trẻ của chúng ta. Đó là lý do tại sao trẻ 3 tuổi sẽ nói những câu như “KHÔNG”, và cái nó khoe nhiều nhất là “Con tự làm đấy!”. Và đó cũng là lý do xung đột lớn nhất giữa bố mẹ và con vị thành niên là “chúng luôn làm việc mà chúng tôi cấm nó làm”. Và vì thế đó cũng là lý do tại sao điều quan trọng nhất là chúng ta cần biết, con có thể tự làm gì và nên để họ tự làm những gì họ có thể, ngay cả khi chúng ta lỡ việc và chúng sẽ mất gấp đôi thời gian.

Chúng ta có thể thấy rất ngạc nhiên và phi lý khi cách hiệu quả nhất để đứa trẻ 6-7 tuổi ghét ăn rau ăn hết phần của chúng là chia đĩa rau ra làm 2 phần và cho nó lựa chọn ăn phần nào trước (không tin hãy thử). Và để một đứa trẻ ngay lập tức quẳng đĩa thức ăn ra khỏi bàn ăn hoặc ngậm vào mồm rồi vào toilet nhổ ra là bảo chúng 'Con phải ăn món này, đó là lệnh’. Bạn cũng biết tại sao những đứa trẻ của ta thích đi tại hè qua đêm nếu không có bố mẹ? Những đứa trẻ nói một cách bí mật rằng: những người cắm trại phải quyết định sẽ làm gì cả ngày và sẽ ăn gì. Và với niềm hứng khởi do được tự do hành động theo ý mình, chúng đã làm những việc có ích và ăn uống có trách nhiệm. Tại sao hầu như mọi đứa trẻ hiện nay đều thích chơi game và dù đã kiểm soát rất chặt chẽ chúng vẫn nghiện game từ lúc nào đó không hay? Bởi chỉ có trong game chúng mới có quyền đưa ra những quyết định và chịu trách nhiệm trước những quyết định đó, cái mà chúng không có cơ hội để trải nghiệm ngoài đời.

Than ôi, trại hè không phải là thế giới chúng ta đang sống và thế giới game là thế giới ảo hoàn toàn. Nhưng những hậu quả của việc con cái bị kiểm soát quá mức thì rất thực, thực đến đớn đau. Nỗi đau đến tự xung đột bố mẹ-con cái, nỗi đau đến từ những rối loạn tâm lý nghiêm trọng và cả nỗi đau đến từ những đứa trẻ thành công trong học tập nhưng thực sự thất bại, không thể tìm thấy niềm vui sống giữa cuộc đời.

Sự thật là những đứa trẻ của chúng ta đang sống trong một thế giới mà sự kiểm soát là cực đại, chặt chẽ đến mức không còn không gian để thở một cách bình thường. Xã hội cạnh tranh khốc liệt với hằng hà sa số những thứ nằm ngoài khả năng kiểm soát của chúng ta: Từ những thứ lớn lao như thiên tai, địch họa, bệnh tật, bạo lực, lạm dụng, lừa đảo đến những thứ thường ngày như kẹt xe, thực phẩm bẩn, ô nhiễm tiếng ồn, đến tẩy chay, phán xét, bắt nạt học đường. Vậy mà, cha mẹ với niềm khát khao kiểm soát lại đang tâm cướp nốt phần tự do ít ỏi của con mình. Nói như vậy, tôi biết rất nhiều ông bố bà mẹ sẽ nhảy dựng lên: “Chúng tôi đã hy sinh mọi thứ, nỗ lực hết mình chỉ để dành những điều tốt nhất cho con, và trẻ em chưa bao giờ được sống đủ đầy hơn thế”. Nhưng sự thật vẫn là sự thật. Nếu bạn nghi ngờ những đứa trẻ và thanh thiếu niên hiện nay thực sự có ít quyền kiểm soát như thế như thế nào, hãy ngồi xuống, tĩnh tâm và nghĩ về những ngày binh thường của chúng: Có phải là một ngày ấy được mô tả như thế này: Sáng chúng được đánh thức dậy vào một giờ ngẫu nhiên phụ thuộc vào lịch của cha mẹ, ngồi sau (hoặc trong) xe do cha mẹ lái, ăn một thứ gì đó do cha mẹ chọn, đến ngôi trường do cha mẹ thích. Đến trường, chúng phải ngồi yên trong lớp học mà chúng không được chọn, được dạy bởi giáo viên được chỉ định ngẫu nhiên, cùng với bất kỳ đứa trẻ nào tình cờ được chỉ định vào lớp của chúng. Chúng  phải mặc bộ đồng phục do nhà trường quy định, phải đứng thành hàng ngay ngắn, ăn uống theo lịch trình, những món ăn như nhau cho tất cả những đứa trẻ khác nhau và dựa vào ý muốn bất chợt của giáo viên để được phép đi vệ sinh. Về đến nhà chúng lại phải ăn những thứ chúng ta cho rằng tốt cho sức khỏe, học thêm những kỹ năng hoặc kiến thức mà chúng không hứng thú hoặc chẳng biết phải làm gì, đi ngủ vào giờ mà cha mẹ cho là hợp lý, và nghe những điều mà bạn chưa nói ra chúng đã biết là sẽ nói gì..Và hãy nghĩ xem chúng ta đánh giá chúng như thế nào: “chưa nỗ lực”, “cứng đầu”, “lười biếng”, “chưa toàn diện” hay “hãy nhìn con nhà người ta”.

Thật khó chịu và căng thẳng khi cảm thấy bất lực, và nhiều đứa trẻ lúc nào cũng cảm thấy như vậy. Khi trưởng thành, đôi khi chúng ta nói với bọn trẻ rằng chúng tự chịu trách nhiệm về cuộc sống của chúng, nhưng sau đó chúng ta quản lý vi mô mọi hoạt động sống và học tập của chúng: Đó là bài tập về nhà, các hoạt động ngoài giờ học và thậm chí cả tình bạn của chúng. Dù bố mẹ có làm những việc đó một cách thô bạo hay tinh tế thì việc quản lý vi mô, giám sát chặt chẽ đó cũng truyền đi thông điệp “Các con không phải chịu tách nhiệm gì cả- Bố mẹ là người chịu trách nhiệm”. Dù bằng cách nào, chúng ta cũng khiến họ cảm thấy bất lực và khi làm như vậy, chúng ta làm suy yếu mối quan hệ của mình với họ.

Tôi thường nghe người ta nói: “Chúng là con của tôi, và tôi sẽ quyết định điều gì tốt cho chúng.” Nhiều người tin rằng, vì chúng ta đã sinh ra con cái nên chúng ta sở hữu chúng. Như thể họ là một trong những tài sản của chúng ta. Quan niệm sai lầm này nuôi dưỡng niềm tin của chúng ta rằng chúng ta có quyền ra lệnh cho họ. Dựa trên ý tưởng sai lầm này, chúng ta biện minh cho sự ép buộc, thao túng và thậm chí là trừng phạt thể xác. Tất nhiên, chúng ta gọi nó là “dạy dỗ” và tạo ra một triết lý gọi là “kỷ luật” để đánh tráo khái niệm với trừng phạt, đưa ra các chiến lược, kỹ thuật và mánh lới quảng cáo lạ mắt. Những khóa học từ online đến offline về quản lý, kỷ luật, tạo động lực hay làm cha mẹ ngày càng nhiều và ngày càng có vẻ hấp dẫn, ẩn trong đó sự thật là để kiểm soát con một cách tinh tế, kín đáo ngay cả giấc mơ của chúng. Tuy nhiên, nếu chúng ta đủ can đảm để thừa nhận điều đó, thì mọi hình thức “kỷ luật” chỉ là những cơn giận dữ trá hình. Bạn đã bao giờ nghĩ phần lớn những gì chúng ta gọi là “kỷ luật” không gì khác hơn là một đứa trẻ trưởng thành đang nổi cơn thịnh nộ chưa? (xem thêm kỷ luật và trừng phạt, lằn ranh mong manh)

Một cuộc sống căng thẳng đến vỡ vụn từng giờ

Trong những năm gần đây, chúng ta đã biết được rất nhiều về những chấn thương mà các vận cầu thủ phải chịu khi đánh đầu quá nhiều—vào quả bóng. Hậu quả lâu dài của những chấn động này khiến cho cầu thủ “trông ổn, nhưng rất nhiều lần anh ấy không nhớ nổi tên các con của mình.”

Chúng tôi nghĩ căng thẳng cũng nên được nói đến theo cách này. Căng thẳng mãn tính tàn phá não bộ, đặc biệt là những bộ não trẻ. Tỷ lệ mắc các bệnh do căng thẳng gây ra là rất cao ở mọi nhóm nhân khẩu học và các nhà nghiên cứu đang nỗ lực hết sức để khám phá những lý do đằng sau sự gia tăng của chứng rối loạn lo âu, rối loạn ăn uống, trầm cảm, lạm dụng rượu và các kiểu tự làm hại bản thân đáng lo ngại ở những người trẻ tuổi.

Những nghiên cứu gần đây cho thấy, trẻ em và thanh thiếu niên ở các gia đình trung lưu hay giầu có ở thành phố có nguy cơ đặc biệt cao mắc các vấn đề về sức khỏe tâm thần như lo lắng, tâm trạng và rối loạn sử dụng hóa chất.

Các trường hợp học sinh tự tử, nhảy từ tầng cao chung cư do trầm cảm hay những sự việc đau lòng do uống thuốc độc (thuốc bảo vệ thực vật, thuốc diệt chuột) xảy ra ở nông thôn cho ta thấy trầm cảm hiện là nguyên nhân số một gây ra tình trạng khuyết tật trên toàn thế giới.

Chúng tôi nghĩ rằng căng thẳng mãn tính ở trẻ em và thanh thiếu niên cũng tương đương với với biến đổi khí hậu trong xã hội thay đổi—một vấn đề đã hình thành qua nhiều thế hệ và sẽ cần nỗ lực đáng kể cũng như thay đổi thói quen để khắc phục.

Vậy cảm giác kiểm soát có liên quan gì đến tất cả những điều này? Câu trả lời là: mọi thứ.

Căng thẳng tâm lý là những gì mà con người cảm thấy khi họ đang chịu áp lực về tinh thần, thể chất hoặc tình cảm. Những người trải qua mức độ căng thẳng tâm lý cao hoặc trải qua nhiều lần trong một thời gian dài có thể phát triển các vấn đề về sức khỏe (tinh thần và/hoặc thể chất). Căng thẳng là điều chưa biết, không mong muốn và đáng sợ. Nó nhỏ như cảm giác mất cân bằng và lớn như chiến đấu cho cuộc sống của bạn. Chuyên gia về căng thẳng đã chỉ ra những yếu tố thúc đẩy căng thẳng mạnh mẽ nhất bao gồm:

Mới lạ: Một cái gì đó bạn chưa từng trải nghiệm trước đây.

Khả năng dự đoán: Một cái gì đó bạn không có cách nào biết sẽ xảy ra.

Đe dọa bản ngã: Sự an toàn hoặc năng lực của bạn với tư cách là một người được đặt câu hỏi.

Cảm giác bị kiểm soát: Bạn cảm thấy mình có rất ít hoặc không kiểm soát được tình hình.

Từ danh sách trên có thể thấy, cả 4 yếu tố gay căng thẳng đều có liên quan đến bị kiểm soát quá mức. Hóa ra cảm giác kiểm soát mới là vấn đề quan trọng thậm chí còn hơn cả những gì bạn thực sự làm. Nếu bạn tự tin rằng bạn có thể tác động đến một tình huống, nó sẽ bớt căng thẳng hơn. Ngược lại, khả năng kiểm soát thấp rất có thể là điều căng thẳng nhất trong vũ trụ.

Hầu hết mọi người cảm thấy an toàn hơn khi họ đang lái xe so với khi đang bay (trong khi điều đó nên ngược lại) bởi vì họ tin rằng họ đang kiểm soát tốt hơn. Một trong những lý do khiến tắc đường trở nên căng thẳng là bạn không thể làm gì được. Bạn cũng có thể đã trải nghiệm sức mạnh của sự kiểm soát liên quan đến con cái của bạn. Nếu con bạn ốm nặng hoặc đang vật lộn và bạn cảm thấy không thể làm gì được, mức độ căng thẳng của bạn có thể sẽ tăng lên. Ngay cả những sự kiện ít đau buồn hơn, chẳng hạn như lần đầu tiên nhìn thấy con bạn lái xe ra ngoài một mình, hoặc xem chúng biểu diễn tại một sự kiện thể thao hoặc trong một vở kịch, cũng gây ra căng thẳng. Bạn đang đóng vai trò là khán giả, và bạn không thể làm được gì nhiều ngoài việc hy vọng mọi thứ sẽ ổn.

Với những điều đã trình bày ở phần 1, ai cũng có thể nhận thấy, trẻ em hiện nay đang phải sống trong thế giới với quá nhiều những điều không thể kiểm soát ngoài tự nhiên và xã hội. Đồng thời chúng cũng không có chút quyền kiểm soát nào tại gia đình và nhà trường nơi chúng đang được nuôi dưỡng và giáo dục. Với mức độ mất quyền kiểm soát như hiện tại, trẻ em của chúng ta đang phải chịu đựng mức độ “căng thẳng đến vỡ vụn từng giờ mỗi ngày”

Vậy chúng ta nên loại bỏ hết căng thẳng khỏi cuộc sống của trẻ em?

Nhưng! Lại là nhưng, chúng ta cũng đồng ý với nhau rằng “không có áp lực thì cũng không có kim cương” và đơn giản hơn là chúng ta không thể loại bỏ hoàn toàn căng thẳng ra khỏi cuộc sống và càng không thể cả đời đi theo con để bảo vệ nó khỏi những căng thẳng và bất trắc của cuộc đời. Tất nhiên là như vậy. Hãy để chúng tôi làm rõ một điều: chúng tôi không nghĩ rằng có thể bảo vệ trẻ em khỏi tất cả những trải nghiệm căng thẳng, và chúng tôi cũng không muốn. Trên thực tế, khi những đứa trẻ liên tục được bảo vệ khỏi những hoàn cảnh khiến chúng lo lắng, điều đó có xu hướng làm cho sự lo lắng của chúng trở nên tồi tệ hơn. Chúng tôi muốn họ học cách đối phó thành công với những tình huống căng thẳng—để có khả năng chịu đựng căng thẳng cao. Đó là cách họ phát triển khả năng phục hồi. Nếu một đứa trẻ cảm thấy mình đang kiểm soát được tình huống căng thẳng, thì trong những tình huống sau này, khi trẻ thực sự có thể không được kiểm soát, bộ não của anh ta sẽ được trang bị để xử lý căng thẳng đó tốt hơn. Trên thực tế, anh ta đã được chủng ngừa.

Điều chúng ta cần ghi nhớ rằng, áp lực thế nào, căng thẳng ra sao để có thể có lợi hoặc chí ít là không có hại cho sự phát triển của trẻ. Hội đồng khoa học quốc gia về trẻ em đang phát triển đã xác định ba loại căng thẳng:

1. Căng thẳng tích cực thúc đẩy trẻ em (và người lớn) phát triển, chấp nhận rủi ro và đạt thành tích cao. Hãy nghĩ về những đứa trẻ đang chuẩn bị cho một vở kịch, hồi hộp và hơi căng thẳng trước đó, nhưng sau đó tràn ngập cảm giác hoàn thành và tự hào. Chúng ta có thể gọi đây là sự bồn chồn, phấn khích hoặc mong đợi. Trừ khi sự bồn chồn quá mức, nếu không chúng sẽ khiến trẻ có nhiều khả năng sẽ thể hiện tốt hơn. Những đứa trẻ trải qua căng thẳng tích cực biết rằng cuối cùng chúng có quyền kiểm soát việc chúng có thực hiện hay không. Khi điều đó xảy ra, trẻ em có nhiều khả năng kiên trì và phát huy hết khả năng của mình nếu chúng biết rằng chúng không phải làm gì đó.

2. Căng thẳng có thể chịu đựng được, xảy ra trong thời gian tương đối ngắn, cũng có thể xây dựng khả năng phục hồi. Điều quan trọng là phải có sự hiện diện của người lớn hỗ trợ và trẻ em phải có thời gian để đối phó và hồi phục. Giả sử một đứa trẻ chứng kiến cảnh cha mẹ mình cãi vã rất nhiều khi họ chuẩn bị ly hôn. Nhưng các bậc cha mẹ có ý thức kìm mình để không xung đột hàng giờ quá nhiều trước mặt con cái và không cãi vã nhau mỗi đêm. Con có thời gian để hồi phục. Đây là căng thẳng chịu đựng được. Một ví dụ khác về căng thẳng có thể chịu đựng được có thể là một giai đoạn bị bắt nạt, miễn là nó không kéo dài quá lâu, không lặp lại quá thường xuyên và đứa trẻ được hỗ trợ bởi những người lớn quan tâm..

3. Căng thẳng độc hại được định nghĩa là sự kích hoạt thường xuyên hoặc kéo dài của hệ thống căng thẳng khi không có sự hỗ trợ. Căng thẳng độc hại hoặc nghiêm trọng, chẳng hạn như chứng kiến một vụ hành hung, hoặc tái diễn ngày này qua ngày khác, trong trường hợp đó là mãn tính. Căng thẳng là độc hại khi đứa trẻ nhận thức rằng mình có ít khả năng kiểm soát những gì xảy ra hay khi chúng nhận ra rằng dường như không có ân xá, không có trợ giúp hay giải cứu hay không có dấu hiệu kết thúc. Đây là không gian mà nhiều trẻ em sống ngày nay, cho dù chúng rõ ràng là những học sinh nghèo đang phải vật lộn mưu sinh hay những đứa trẻ có vẻ giỏi giang và giầu có. Căng thẳng độc hại không chuẩn bị trẻ em cho thế giới thực. Nó làm hỏng khả năng phát triển của chúng.

Vậy làm thế nào để bạn tận dụng những căng thẳng tích cực hoặc có thể chịu đựng được trong khi tránh những căng thẳng xấu? Nó đơn giản về mặt lý thuyết, nhưng khó thực hiện: trẻ em cần một người lớn hỗ trợ bên cạnh, chúng cần thời gian để phục hồi sau sự kiện căng thẳng và chúng cần có ý thức kiểm soát cuộc sống của mình.

Thế còn vấn đề Kiểm soát thì sao?

Trong cả nửa thế kỷ gần đây, hết nghiên cứu này đến nghiên cứu khác đã phát hiện ra rằng ý thức kiểm soát lành mạnh đi đôi với hầu như tất cả các kết quả tích cực mà chúng ta mong muốn cho con cái mình. Nhận thức kiểm soát—sự tự tin rằng chúng ta có thể định hướng cuộc sống của mình thông qua nỗ lực của chính mình—có liên quan đến sức khỏe thể chất tốt hơn, ít sử dụng ma túy và rượu hơn, tuổi thọ cao hơn, cũng như giảm căng thẳng, tăng cảm xúc tích cực, tăng động lực bên trong, tăng khả năng tự kiểm soát hành vi của một người, kết quả học tập được cải thiện và thành công trong sự nghiệp được nâng cao. Giống như tập thể dục và giấc ngủ, nó dường như tốt cho hầu hết mọi thứ, có lẽ vì nó đại diện cho nhu cầu sâu sắc của con người.

Kiểm soát những đứa trẻ non nớt của chúng ta qua công cụ kỷ luậttích cực, các giới hạn lành mạnh, những hậu quả tự nhiên, hậu quả logic và hợp lý là môt câu chuyện dài, cần thời gian, nỗ lực, nhưng chúng ta đã có đầy đủ kiến thức để thực hiện nó. Vai trò của chúng ta với tư cách là người lớn không phải là buộc chúng phải đi theo con đường mà chúng ta đã vạch ra cho chúng; mà là giúp họ phát triển các kỹ năng để tìm ra con đường phù hợp với họ. Họ sẽ cần tìm ra con đường của riêng mình—và tự mình điều chỉnh lộ trình—trong suốt phần đời còn lại của mình.

Lời kết

Kiểm soát và Căng thẳng là một phần tất yếu và thiết yếu của cuộc sống. Hiện nay chúng ta đã có khá đầy đủ kiến thức, kỹ năng và điều kiện để ứng xử với nó một cách lành mạnh. Hãy xóa bỏ tư tưởng “được ăn cả ngã về không” hay tư duy chỉ có đen và trắng. Kiểm soát là một vùng xám, nơi bạn có thể tạo nên ranh giới, điều chỉnh ranh giới hay xóa bỏ nó tùy vào mức độ sẵn sàng của con để con không đi quá giới hạn nhưng cũng không cản trở không gian phát triển tự do. Cũng như vậy với căng thẳng và áp lực, mục tiêu chính của các bậc cha mẹ là giúp con cái họ tăng cường khả năng chịu đựng căng thẳng—khả năng thể hiện tốt trong các tình huống căng thẳng—và “quẳng gánh nặng” đi thay vì tích tụ nó. Khả năng chịu đựng căng thẳng có mối tương quan cao với sự thành công trong mọi khía cạnh của cuộc sống. Chúng ta muốn thử thách bọn trẻ mà không làm chúng choáng ngợp, kéo căng chúng mà không làm chúng đứt, ép chúng dưới áp lực mà không làm chúng vỡ vụn. Chúng ta muốn họ trải qua một số căng thẳng tích cực và một số căng thẳng có thể chịu đựng được, nhưng theo những cách phù hợp và với sự hỗ trợ phù hợp. Chúng ta muốn cung cấp cho bộ não của họ tất cả sự hỗ trợ và không gian mà họ cần để phát triển mạnh mẽ.

Hãy tạo dựng cho con cái chúng ta một tuổi thơ mà khi nhìn chúng trong hiện tại, chúng ta lại mơ về một ngày được ai đó tặng cho một tấm vé về tuổi thơ, như thế có nghĩa là ta đã làm tốt vai trò của một người làm cha mẹ

Cho tôi xin một vé, không hai

Vé một chiều chẳng còn đường quay lại

Cho tôi về tuổi thơ tôi mãi mãi

Ngủ với trăng sao trong những giấc mơ dài…

(Robert Rojdesvensky- Thái Bá Tân chuyển ngữ)